روزنامه اتحاد ملت

“معصومه رضائی پور” کارشناس ارشد روان شناسی بالینی:
رفتار قهرآمیز با کودکان خشن، باد زدن آتش پرخاشگری است!
بسیاری از والدین دوست دارند فرزندان شان به ویژه در شرایط کنونی که کرونا همه را خانه نشین کرده است و فرزندان هم مدرسه را به صورت آنلاین در خانه تجربه می کنند آرام و ساکت بنشینند و به قول خودشان یک پارچه آقا یا خانم باشند و همه تکالیف را خودشان به تنهایی انجام دهند و دیگر دغدغه جدیدی را برایشان ایجاد نکنند. درگیری بسیار شدید والدین و کودکان و نوجوانان مدرسه ای یکی از بسیار مسائلی است که صدای فریاد خانواده ها را در آورده است و والدین به هر نحوی که شده می خواهند جلوی کودکان و نوجوانان خود بایستند و آنها را به انجام آنچه که آنها می خواهند وادارند.
جالب است که هنگامی که پای درد و دل والدین می نشینیم آنچه می گویند این است که آنها فقط فرزندان را مقصر می دانند و خواهان تغییر فرزندان هستند.
غافل از اینکه کودکان در سنین مختلف رفتارهای مختلفی از خودشان بروز می دهند و اگر به بهانه های مختلف به اصطلاح معاشرتی و اجتماعی، مانع رفتارهای طبیعی کودکان و نوجوانان شویم، خسارات جبران ناپذیری به شکل گیری شخصیت اجتماعی آنها وارد می کنیم. از سوی دیگر برخی دیگر از خانواده ها از آن طرف بام افتاده اند و با رها سازی کودکان و عدم مراقبت بر رفتارهای، زمینه پرخاشگری و رفتاری های غیر منطقی را در فرزندان شان فراهم می سازند. در واقع نبود نظارت و وادادگی در آموزش ابتدایی ترین اصول برخورد با همسالان و تعامل با اطرافیان باعث بروز رفتار های خشن و زننده در برخی کودکان می شود، که اصلاح این مدار با سختی هایی همراه است. هر چند برخی رفتارهای پرخاشگرانه کودکان اقتضای سن آنهاست ولی افزایش بی رویه این دست رفتارها و آموزش ندادن خودکنترلی به آنها باعث نهادینه شدن این رفتار ها در کودکان و ادامه آن در سنین دیگر خواهد شد. شما هم حتماً تا به حال کودکانی را دیده اید که مدام داد می زنند، فحش می دهند و اشیاء دم دست خود را به هر طرف می اندازند یا به سر و صورت مادر خود مشت می زنند یا نوجوانانی که در خانه، مدرسه و محل زندگی خود مدام دعوا و زد و خورد راه می اندازند و دردسر می آفرینند. در مطالعات صورت گرفته راجع به رفتارهای ناهنجار، پرخاشگری رفتاری است که برای آسیب رساندن به شخصی دیگر طرح‌ریزی یا اجرا می‌شود. برخی از پژوهشگران پرخاشگری را در معنی وسیع کلمه اما الزاماً آسیب بدنی نمی‌دانند و مواردی چون فحاشی، شایعه پراکنی، تهمت زدن و دیگر اشکال هتک‌آبرو را نیز پرخاشگری می‌دانند. به منظور آشنایی بیشتر با این مقوله گفتگوی کوتاهی با «معصومه رضائی پور» کارشناس ارشد روان شناسی بالینی و مربی مهارتهای زندگی انجام داده ایم که حاوی نکات آموزشی متعددی است.
اساساً پرخاشگری در کودکان چیست شامل چه رفتارهایی می شود؟
تعاریف متعددی برای پرخاشگری از سوی دانشمندان ارائه شده است اما در مجموع رفتار ناسازگارانه برای نشان دادن احساس خشم از سوی فرد پرخاشگری نامیده می شود. دلایل متعددی در بروز پرخاشگری متصور است که در این می توان به جلب توجه، انتقام، رسیدن به یک وسیله یا اسباب بازی، محرومیت و نداشتن آزدی برای انجام برخی امور، احساس بی کفایتی و نداشتن توانایی انجام برخی فعالیت ها و … اشاره کرد. دلایل بروز پرخاشگری چیست؟ دلایل بروز پرخاشگری در کودکان با توجه به ساختار آموزشی و نگرش خانواده متفاوت است. الگو پذیری‌ کودکان‌ از والدین، وجود تضادهای درونی، ترس و اضطراب، تمسخر از سوی گروه همسالان، نداشتن قدرت تدافعی در برابر والدین، گروه همسالان و اطرافیان، اذیت و آزار از سوی همسالان یا بزرگتر ها،فشارهای روانی، از دست دادن والدین، درگیری‌های والدین، فیلم ها، ماهواره، اینترنت، بازی های خشن رایانه ای و در حال حاضر مشکلات معیشتی اقتصادی که به طور گسترده خانواده ها را درگیر خود کرده است و البته قرنطینه و زمان بسیار زیاد در خانه ماندن … بخشی از دلایل بروز خشونت در کودکان و نوجوانان و والدین آنها محسوب می شود.
پرخاشگری چه اشکالی دارد؟

پرخاشگری و خشونت دارای اشکال گوناگونی است که در سنین مختلف در رفتار کودکان دیده می شود. پرخاشگری کلامی، پرخاشگری فیزیکی، پرخاشگری رفتاری ، پرخاشگری خاموش و … مدل های گوناگونی از پرخاشگری هستند. برخی کودکان با توجه به شرایط اجتماعی خانواده بیشتر از الفاظ ناشایست استفاده می کنند؛ عده ای با خشونت فیزیکی خشم فروخورده خود را نمایان می سازند؛ برخی کودکان با حمله به وسایل هم سالان خود و حتی شکستن اسباب بازی یا پاره کردن دفتر و کتاب همکلاسی های خود ابراز نفرت و خشم می کنند؛ مدل های دیگری هم وجود دارد که یکی از خطرناک ترین آنها خشونت خاموش یا حرص خوردن بیش از حد است که ممکن است به صورت ناگهانی و انفجاری منجر به یک حرکت خطرناک و دور از تصور نظیر حمله فیزیکی یا حتی استفاده از ابزاری که خطرات جسمی برای فرد در پی دارد. .. در مجموع می توان گفت اشکال مختلف پرخاشگری و خشونت در کودکان متاثر از نوع نگاه و نگرش خانواده به مقوله تربیت، تصمیمات خانواده و معلمان و مربیان مهد کودک، فضایی که کودک در آن رشد می کند و سایر عوامل محیطی و حتی ژنتیکی است.
بهترین زمان برای مقابله با کودک پرخاشگر چه زمانی است؟
قطعاً در زمان بروز پرخاشگری، راهکارهایی برای کنترل و آموزش وجود دارد که قطعا باید قبل از بروز پرخاشگری اموزش دیده شده باشد تا والدین و فرزندان بتوانند در زمان از آنها استفاده بهینه داشت. بهترین زمان وقتی است که کودک یا نوجوان در آرامش است و حال و حوصله شنیدن حرف های والدین یا معلم و روانشناس یا مشاور را دارد. تنبیه متقابل و داشتن گارد هم جهت با پرخاشگر تنها به مثابه باد زدن آتش کینه و خشم است. وقتی که کودک آرام شد می‌توان در مورد رفتارش با او صحبت کرد و بدون عصبانیت، داد و فریاد، تحقیر و تمسخر نسبت به رفتارش تذکر داد و شیوه های مناسب کنترل خشم و بروز رفتار مناسب را با او مرور کرد.
چه تفاوتی بین پرخاشگری و خشونت وجود دارد؟
خشم احساسی طبیعی است که به صورت بدنی و هیجانی، ابراز می شود و واکنش طبیعی ارگانیسم نسبت به شرایطی است که فرد دچار ناکامی می گردد، وقتی عامل درونی یا بیرونی مانع رسیدن ما به هدف شود احساس خشم می کنیم. ولی پرخاشگری رفتاری است که گاهی بر اثر احساس خشم در افراد با اهداف مختلف دیده می شود. در واقع پرخاشگری نوعی واکنش رفتاری است که در افرادِ خشمگینی که ترسو و ضعیف بوده و احساس ناامنی می کنند دیده می شود. آن ها هنگام مواجهه با ناکامی، خویشتن را در خطر تهدید یا در معرض آسیب می یابند. به دیگر بیان خشم یکی از واکنش های طبیعی بدن در قبال بروز برخی رفتارها و مشاهده صحنه ها رخ می دهد اما پرخاشگری رفتاری منبعث از خشم است که انسان باید در جهت کنترل آن یا کاهش آن بکوشد.
سخن آخر
تعامل با کودکان و نوجوانان به ویژه در این ایام کرونایی که کودکان در آپارتمان ها بیشتر با خانواده ها هستند و کمتر امکان تخلیه انرژی در محیط های باز را ندارند، بسیار دشوار است و ممکن است حتی بروز پرخاشگری در این ایام بیشتر دیده شود. در چنین شرایطی در گام نخست خانواده باید دلایل موقعیت های بروز چنین رفتاری را شناسایی کند و سپس در جهت مقابله با آن هدفگذاری و تصمیم گیری کند. گاهی والدین تصور می کنند که عصبانی شدن در مقابل فرزندان کار درستی نیست اما همیشه هم این طور نیست گاه بچه ها لازم است که عصبانیت والدین را ببینند و گاهی حتی بلند صحبت کردن، آن ها را متوجه اشتباه خود کند اما عصبانیت صحیح با پرخاشگری همراه با توهین، تهدید، تحقیر و سرزنش متفاوت است. خانواده ها باید بیاموزند کمک گرفتن از روانشناس، آموزش و یادگیری مهارت های زندگی و کنترل خشم، اهدای جایزه در قبال رفتارهای پسندیده، افزایش حس مسئولیت پذیری را در اولویت های خود قرار دهند چرا که این رفتار های منطقی می تواند در کاهش پرخاشگری کودکان موثر باشند
در مجموع باید اذعان کرد حل مشکل پرخاشگری در کودکان و نوجوانان کاری پیچیده است و به صبر و حوصله‌ی زیاد نیاز دارد. ولی با کمک گرفتن از اهل فن می‌توانید به نحو بهتری به هدایت عاطفی و تغییر رفتار مورد نیاز فرزندتان بپردازید تا رفتار ناشایست خود را پشت سر بگذارد و با پا به سن گذاشتن رفتار های معقول تر و سنجیده تری از خود نشان دهد.